Nabanglo A Pagsapulan ti Sampagita

           ‘Tay nabanglo a sampagita itan, saanen a ‘tay naingel a tao, ti kangrunaan a pagbibiagan ti kaaduanna nga agindeg iti Brgy. Cabugao, iti ili ti Suyo, Ilocos Sur. Pagsayaatanna pay ti sampagita, pagap-apitanda iti uray ania a paset ti tawen..

            Amang pay a nalaglag-an ti panagmula ti sampagita ngem iti tabako. Nasayaat pay a panguartaan. Ket arigna paglinglingayan laeng dagiti dadduma daytoy a panggedan a kaduanna a pangalaanda iti kuarta a balonen iti eskuela annak wenno paggatang iti bagas.

Ken, wen, pabangluenna pay ti paraangan nangruna no nagukraden ti mabigbigbig a nailian a sabong ti Filipinas. Anian a makaay-ayo ti ayamuonna.

            Sangapulo ket lima amin ti plantasion ti sampagita iti Brgy. Cabugao. Kaaduanna kadagitoy ti masarakan iti Sitio Dalisis a nangrugian met laeng ti daytoy nga industria. Dagiti awan mulana, isuda dagiti gagangay a matangdanan nga agpuros ken agtudok.

            Uray ni Barangay Kapitan Carlos Pagtiilan, Jr. ti Cabugao, adda bukodna a plantasion a masarakan iti likudan iti balayda. Uray ni Grace Gresola a maysa a tanod, adda met plantasionna.

            Kinuna ni Barangay Chairman Carlos a daytoy a mula ti nangsolbar iti problema ti kinakurang ti trabaho iti barangayda.

            Nagsayaat ketdin a makita ti barangay nga awan ti agtotong-it ken agtsitsismis wenno agkikinnuto ta makumikomda iti sampagita. Bigbigat pay laeng, adun ti makita nga agpurpuros iti di pay nagukrad a puraw a sabong.

Sakbay pay a naan-anay a nakangato ti init, adun ti nakapunno kadagiti tabo nga intugotda.

Dagiti napuros a sabong ti maubon tapno maaramid a kuentas a maisab-it kadagiti rebulto, maaramid a lei a pangsabet kadagiti bisita, wenno mailako iti paradaan dagiti lugan.

Maubon dagiti sabong babaen ti panait nga abaka. Dagiti naubon a sabong, maikabil iti styrofoam wenno freezer, sa iti kabigatanna ti panakailakoda.

            Gapu ta inaldaw nga agsabong ti sampagita, inaldaw met ngarud nga adda ganansia. Iti tiempo a natingra ti init, wenno napudpudot ti panawen, ad-adu ti maapit a sabong. Iti kalamiisna, basbassit ti mapurosda—ngem latta latta panguartaanda.

            Kasano a nasumok dagiti taga-Brgy. Cabugao ti panagmula ti sampagita?

            Kuna ni Brgy. Kapitan Pagtiilan a pagyamananda daytoy ken ni Jun Trinidad, naikamang iti nasao a lugar. Taga-San Quintin, Pangasinan ni Jun ket idiay lugarda, adda dagiti agmulmula iti sampagita. Ket inyam-ammo ni Jun daytoy nga industria iti Brgy. Cabugao.

Panagmula iti Sampagita

            Kas kuna dagiti nakapadasen, saan a narigat ti agmula ken agpaadu ti sampagita. Nalaka a dumakkel dagiti naputed a sanga no naparamuten. Nupay nasayaat met a maimula iti medio nalinong, nasaysayaat latta nga iti kainitan ti pakaimulaanna ta ad-adu ti maisabongna.

            Iti Brgy. Cabugao, gagangay a nasurok maysa a metro ti baet dagiti mula. Masansan a paltonganda tapno saan a tumayag unay ken saan nga agkikinnalatkat. Iti kasta, adda pagnaan dagiti agpurong ti sabongda.

            Pagsayaatanna ti sampagita, maminsan laeng nga imulam. Apaman  a makadakkel ken mangrugin ti panagsabongna, inaldawka metten nga agganansia. Saan a kas kadagiti dadduma a mula iti talon a maminsan laeng a pagapitan.

            Kas koma kenni Grace, nga idi nagparamut ken nakapagmula idi 2001, kalpasan ti sumagmamano a bulan, nagsabong dagiti mulana. Manipud met idi agingga ita, inaldawen ti panagapitna iti sabong ti sampagita iti plantasionna.

            Iti kalgaw, mamindua iti uneg ti makabulan a palayasan ni Grace dagiti mulana a sampagita. Ken iti uneg iti makatawen, maminsan wenno mamindua met a ganagananna dagiti mulana.

            Lima gasut a kapuon ti mula ni Grace a sampagita. Sangatabo ket guddua ti kabassitan a maapitna iti inaldaw. Iti maysa a tabo, makaubonda iti limagasut a kuentas a sampagita. Ngarud, makaubonda iti sumurok-kumurang a 750 a kuentas iti maminsan a panagpurosna. No mailako ni Grace daytoy iti 2 a pisos ti tunggal ubon, nalawag ngarud a makalako iti P1,500 iti inaldaw. Ala kas pangarigan, ikkatenna aminen a tangdan, plete ken dadduma pay a gastos, uray lima gasut laeng ti mabati, napintasen a ganansia iti inaldaw.

            Ket daytoy ti kabassitan a maapitna. No katingra ti init, umabot iti walo a tabo ti maapitna.

            Ngem siempre, masapul laeng met a nagagetka nga aglako.

            Ilaklako da Grace dagiti naubon a sampagitada iti Ilocos Sur, San Fernando, La Union, ken uray pay iti Pangasinan. Kaaduan kadagiti sukida dagiti para pasahero a lugan ken dagiti  establisimento ti negosio.

            Adda met dagiti agangkat nga um-umay mismo iti lugarda. Pisos ti paggatangda iti sangaubon a sampagita. Dagiti met di naubon, no kaadu ti apit, P42.50 ti sangatabo; no kanginana, P100.

            Iti biang dagiti trabahador, P10 ti tangdan iti tunggal baso a mapurosda; P25 met iti tunggal sangagasut nga ubon ti tangdan ti agtudok. Kas pangarigan koma makapuros ti maysa a bumarangay iti tallo a baso a sabsabong, addan tangdanna a P30, sa makaubonto iti 600 a kuentas, wenno P150 ti tangdanna dita, nalawag ngarud nga addan maibolsana a P180.

            Ala, nasayaat met daytan, a!

            Malaksid iti sampagita, agmulmula met dagiti taga-Cabugao iti pagay, mais nateng, uray pay tabako ken dadduma pay a mabalinda a panguartaan.—O